Leestijd 9 minuten
Hoeder van het oorlogsrecht
Als er iemand is binnen het Nederlandse Rode Kruis die alles weet van het humanitair oorlogsrecht (HOR) en onze grondbeginselen, dan is het senior juridisch adviseur Jan Tijmen Ninck Blok. Deze zomer gaf hij een training in Oekraïne. “Oorlog is per definitie chaos, maar er zijn regels.”
De ontwikkelingen van de oorlog in Oekraïne buitelen in de media over elkaar heen. Hoe naar de strijd ook is, voor Jan Tijmen Ninck Blok die jarenlang in conflictgebieden werkte, moet het enorm interessant zijn. Oorlog op ons eigen continent, in de achtertuin, dat komt heel dichtbij.
Jan Tijmen: “In Nederland richten we ons nu erg op Oekraïne, maar als je in Afrika of het Midden-Oosten komt en daar de krant openslaat, is oorlog aan de orde van de dag. De afgelopen 25 jaar nam het aantal conflicten in de wereld zelfs toe. De oorlog in Oekraïne verschilt niet wezenlijk van mijn ervaringen in andere conflictgebieden. Inhoudelijk merk ik wel een onderscheid, want ik krijg nu veel concrete vragen over het HOR. Ook gaf ik deze zomer les in Oekraïne.”
Kennis vergroten
Jan Tijmen verzorgde samen met een Finse collega een training over oorlogsrecht aan overheidsfunctionarissen. “Ieder land heeft natuurlijk kennis in huis bij onder andere het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Defensie en de krijgsmacht, maar in tijden van oorlog wordt de behoefte aan informatie groter. Mensen bij het Openbaar Ministerie die voorheen strafzaken deden, krijgen nu ineens met oorlogsmisdaden te maken. Dan is het relevant om te horen welke bescherming het oorlogsrecht biedt.”
Hij merkte aan de vragen dat de deelnemers heel concrete voorbeelden aanhaalden: “Graanschepen worden militaire doelen genoemd, is dat zo? Of de ene partij doet X of Y, mag dat? Ik moet daar, op basis van onze grondbeginselen, neutraal op antwoorden. Ik mag niet oordelen. Onze grondbeginselen bespreken we in al onze trainingen, ook die we in vredestijd geven. De beantwoording is puur juridisch,” vertelt hij.
Anders dan anderen
“Oorlog is per definitie chaos,” vervolgt hij. “Maar er zijn regels waaraan gelukkig veel strijdende partijen zich houden. Dankzij deze regels kun je gedragingen of handelingen moreel afkeuren, veroordelen, vervolgen en berechten. Grove schendingen van het HOR zijn oorlogsmisdaden. Kortom, het waarborgt de fysieke en mentale menselijke waardigheid in de meest onmenselijke omstandigheden.
Het Rode Kruis is hoeder van het oorlogsrecht: we verlenen humanitaire hulp én zetten ons elke dag wereldwijd in om strijdende partijen op te roepen de regels te respecteren. Ons mandaat en onze taken komen voort uit de Verdragen van Genève en zijn bevestigd in onze statuten. Deze zijn internationaal gerechtelijk erkend door de verschillende staten. De statuten moeten waarborgen dat we ons werk kunnen doen. Die positie is uniek. Het is belangrijk dat je als Rode Kruiser begrijpt dat je daarom anders bent dan andere hulpverleners.”
Zeven pijlers
De grondbeginselen voor het Rode Kruis geven richting aan hoe we werken. Menslievendheid en onpartijdigheid zijn onze inhoudelijke waarden. Neutraliteit en onafhankelijkheid zijn de instrumenten om die waarden te realiseren. De laatste drie grondbeginselen - vrijwilligheid, eenheid en algemeenheid - gaan over de manier waarop het Rode Kruis georganiseerd is.
“Als overheden er zelf niet in slagen hulp te bieden, kunnen ze het Rode Kruis om hulp vragen. Terwijl andere organisaties dat mogen afwijzen, is het Rode Kruis verplicht om elk overheidsverzoek serieus in overweging te nemen. Op basis van onze onafhankelijkheid bepalen we zelf waar we op inzetten,” zegt Jan Tijmen.
“Als Rode Kruiser moet je begrijpen dat je anders bent dan andere hulpverleners”
Altijd toegang
“Bovendien moet het Rode Kruis vanuit het HOR te allen tijde toegang krijgen tot een gebied. Ook als andere partijen niet worden toegelaten, komt het Rode Kruis vaak binnen. Dat geeft ons slagkracht.”
Volgens Jan Tijmen zie je vaak dat vrijwilligers en beroepskrachten trots zijn dat ze voor het Rode Kruis werken, maar dat ze niet precies kunnen zeggen waarom. “Het is een gevoel, zegt men. Dat klopt, maar het komt door de unieke status van het Rode Kruis. We zijn de grootste hulporganisatie ter wereld, mede door de erkenning en legitimatie vanuit het HOR; dat is de basis van alles.”